Jak zapobiegać pożarom powodowanym przez instalacje i urządzenia elektryczne

Według statystyk straży pożarnej dotyczących przypuszczalnych przyczyn pożarów w 2019 r.:

• 5773 pożarów wywołały wady urządzeń i instalacji elektrycznych, w szczególności dotyczyło to przewodów, osprzętu oświetlenia czy odbiorników elektrycznych (bez urządzeń grzewczych);

• 449 pożarów to skutek nieprawidłowej eksploatacja urządzeń i instalacji elektrycznych;

• 341 pożarów było spowodowanych przez wady elektrycznych urządzeń ogrzewczych, w szczególności odnosi się to do miejsc kuchennych (np. piece, grzałki);

• 161 pożarów było efektem nieprawidłowej eksploatacja elektrycznych urządzeń ogrzewczych.

Nieprawidłowe wykonanie instalacji elektrycznych najczęściej wywołuje pożar na skutek następujących czynności:

1. niewłaściwy dobór lub użycie zbyt małych przekrojów przewodów w stosunku do projektowanego obciążenia – co powoduje przeciążenia i niszczenie izolacji;

2. stosowanie złych przewodów w pomieszczeniach wilgotnych, zapylonych czy podatnych na korozję oraz brak dodatkowej ochrony przed zawilgoceniem przewodów;

3. zbyt silne zginanie przewodów lub ich nadmierne naciąganie – co jest przyczyną pękania izolacji i żył, a w następstwie prowadzi do iskrzenia lub zwarcia;

4. instalowanie puszek rozgałęźnych, gniazd wtyczkowych i wyłączników na podłożach palnych bez stosowania izolacyjnych podkładek większych;

5. niestosowanie złącz śrubowych lub lutowania, a skręcenie przewodów – przez co może wystąpić iskrzenie lub powstawanie łuków elektrycznych;

6. wykonywanie prowizorycznych instalacji.

Nieprzeprowadzanie konserwacji instalacji i urządzeń elektrycznych również ma istotny wpływ na powstanie zagrożenia pożarowego. Zaniedbania w tym zakresie prowadzą do takich następstw, jak:

1. obluzowanie gniazd wtyczkowych czy połączeń w puszkach rozgałęźnych – co może spowodować iskrzenie i powstawanie łuków elektrycznych, niszczenie izolacji i zwarcia;

2. obluzowanie mocowań przewodów do ścian powodujących zwisy, łatwość uszkodzeń mechanicznych czy pękanie żył w przewodach – może nastąpić iskrzenie, grzanie się przewodów i zwarcia;

3. zanieczyszczenia przewodów w otwartych puszkach rozdzielnych (zakurzenie czy pokrycie pajęczyną) – wówczas przewody ulegają szybko korozji, co przy nieznacznym obluzowaniu może doprowadzić do iskrzenia;

4. niezabezpieczenie kloszami opraw oświetleniowych – może to doprowadzić do nagrzewania się materiałów, które znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie opraw.

Natomiast nieumiejętna lub niedbała eksploatacja urządzeń elektrycznych może doprowadzić do pożaru wskutek takich czynności, jak:

1. podłączenie do jednego gniazda wtyczkowego kilku odbiorników energii – powoduje to zbyt duży przepływ prądu w stosunku do przekroju przewodu, w następstwie czego powstaje przeciążenie, grzanie się przewodów, zniszczenie izolacji i zwarcie;

2. niewłaściwe włączanie odbiorników do sieci elektrycznej (np. niedokładne włożenie wtyczki, niepełne przekręcanie wyłącznika) – co powoduje nadmierne grzanie i topienie się styków, iskrzenie oraz łuki elektryczne;

3. włączanie w pełni obciążonych urządzeń siłowych, które do rozruchu potrzebują dużej mocy – przyczynia się do grzania przewodów i uzwojeń;

4. zbyt luźno wstawiona żarówka – może spowodować iskrzenie, grzanie się oprawki, a nawet zapalenie się kurzu na oprawce;

5. umieszczanie włączonych urządzeń grzewczych (jak np. żelazko, kuchenka, grzejnik elektryczny) na podłożu z materiału palnego lub w bezpośrednim sąsiedztwie takich materiałów – może to spowodować pożar, podobnie jak owijanie żarówek tkaniną, folią lub papierem albo zawieszanie na oprawach oświetleniowych dekoracji z łatwopalnego materiału;

6. stosowanie uszkodzonych przewodów przenośnych – przy zetknięciu uszkodzonych miejsc przewodu z ziemią może dojść do iskrzenia i zwarcia;

7. zastosowanie nieodpowiednich bezpieczników i niewłaściwa ich naprawa (np. „na drut”) – powoduje nadmierne grzanie się przewodów, co często bywa przyczyną pożarów,

8. wykonywanie instalacji z przewodów aluminiowych i przyłączanie do niej dużej liczby urządzeń elektrycznych – wówczas urządzenia o dużej mocy mogą powodować przegrzewanie się instalacji, a w konsekwencji wywołać pożar.

Warto zwrócić uwagę, że do pożarów wywołanych urządzeniami czy instalacjami elektrycznymi dochodzi zazwyczaj w budynkach mieszkalnych. Jak wynika ze statystyk KG PSP z 2019 r., dominującą grupą obiektów, w których na skutek pożaru poszkodowani zostali ludzie, stanowiły obiekty mieszkalne. Aby zapobiegać pożarom w takich budynkach, ustawodawca wydał stosowne przepisy.

Ustawa o ochronie przeciwpożarowej (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1372) w rozdz. 2, art. 3zobowiązuje osoby fizyczne, prawne, organizacje lub instytucje korzystające z budynku do zabezpieczenia go przed zagrożeniem pożarowym lub innym miejscowym zagrożeniem. Właściciel, zarządca lub użytkownik budynku/obiektu/terenu, a także wyżej wymienione podmioty, ponoszą odpowiedzialność za naruszenie przepisów przeciwpożarowych.

Artykuł 4 paragraf 1 ustawy o ochronie przeciwpożarowej narzuca właścicielowi, zarządcy lub użytkownikowi budynku/obiektu/terenu następujące czynności chroniące przed zagrożeniem pożarowym:

• przestrzeganie przeciwpożarowych wymagań budowlanych, instalacyjnych i technologicznych,

• wyposażenie budynku, obiektu lub terenu w sprzęt pożarniczy i ratowniczy oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami określonymi w odrębnych przepisach,

• zapewnienie konserwacji i naprawy sprzętu oraz urządzeń określonych w pkt 2, zgodnie z zasadami i wymaganiami gwarantującymi sprawne i niezawodne ich funkcjonowanie,

• zapewnienie osobom przebywającym w budynku, obiekcie lub na terenie bezpieczeństwo i możliwość ewakuacji,

• przygotowanie budynku, obiektu lub terenu do prowadzenia akcji ratowniczej,

• zaznajomienie pracowników z przepisami przeciwpożarowymi,

• ustalenie sposobu postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia.

Ponadto artykuł 5 ustawy o ochronie przeciwpożarowej mówi, że właściciel, zarządca lub użytkownik obiektu budowlanego lub terenu, objętych obligatoryjnym stosowaniem systemów sygnalizacji pożarowej wyposażonych w urządzenia sygnalizacyjno-alarmowe, w przypadku gdy w tym budynku, obiekcie budowlanym lub na terenie nie działa jego własna jednostka ratownicza, jest obowiązany połączyć te urządzenia z obiektem komendy Państwowej Straży Pożarnej lub obiektem, wskazanym przez właściwego miejscowo komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej.

Natomiast każdy „kto zauważy pożar (…) obowiązany jest niezwłocznie zawiadomić osoby znajdujące się w strefie zagrożenia oraz jednostkę ochrony przeciwpożarowej bądź policję lub wójta albo sołtysa” (art. 9 ustawy).

O ochronie przeciwpożarowej budynków i innych obiektów budowlanych/terenów mówi również rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracjiz 7 czerwca 2010 r.w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. z 2010 r. nr 109 poz. 719). W rozdziale 2 paragraf 4.1 wymienione zostały niedozwolone czynności, które mogą spowodować pożar, w tym m.in.:

• „użytkowanie instalacji, urządzeń i narzędzi niesprawnych technicznie lub w sposób niezgodny z przeznaczeniem albo warunkami określonymi przez producenta bądź niepoddawanych okresowym kontrolom, o zakresie i częstotliwości wynikających z przepisów prawa budowlanego, jeżeli może się to przyczynić do powstania pożaru, wybuchu lub rozprzestrzenienia ognia (punkt 2);

• użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na podłożu palnym, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami określonymi przez producenta (punkt 7);

• przechowywanie materiałów palnych oraz stosowanie elementów wystroju i wyposażenia wnętrz z materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od:

a) urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do temperatury przekraczającej 373,15 K (100 °C),

b) linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz przewodów odprowadzających instalacji piorunochronnej oraz czynnych rozdzielnic prądu elektrycznego, przewodów elektrycznych siłowych i gniazd wtykowych siłowych o napięciu powyżej 400 V (punkt 8);

• stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów trudno zapalnych i niezapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 0,05 m od żarówki (punkt 9);

• instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, takich jak wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem (punkt 10)”.

W przypadku budowy, przebudowy bądź remontu budowli/obiektu/terenu, a także maszyny, urządzenia lub instalacji należy stosować się do przepisów, których celem jest zabezpieczenie przed pożarem, w tym m.in.:

• Artykuł 5 punkt 1 ustawy Prawo budowlane (z 7 lipca 1994 r.) wskazuje, że „obiekt budowlany wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi należy, biorąc pod uwagę przewidywany okres użytkowania, projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając (…) bezpieczeństwo pożarowe”.

Natomiast artykuł 6 punkt 5ustawy o ochronie przeciwpożarowej wskazuje, że:

„rozpoczęcie eksploatacji nowej, przebudowanej lub wyremontowanej budowli, obiektu lub terenu, maszyny, urządzenia lub instalacji albo innego wyrobu może nastąpić wyłącznie, gdy:

• zostały spełnione wymagania przeciwpożarowe,

• sprzęt, urządzenia pożarnicze i ratownicze oraz środki gaśnicze zapewniają skuteczną ochronę przeciwpożarową”.

Ponadto artykuł 62 ustawy Prawo budowlane narzuca właścicielowi lub zarządcy budynku obligatoryjne przeglądy techniczne budynków w następujących okresach:

• „co najmniej raz w roku – przegląd polegający na sprawdzeniu stanu technicznego:

– elementów budynku, budowli i instalacji narażonych na szkodliwe wpływy atmosferyczne i niszczące działania czynników występujących podczas użytkowania obiektu,

– instalacji i urządzeń służących ochronie środowiska,

– instalacji gazowych oraz przewodów kominowych (dymowych, spalinowych i wentylacyjnych);

• co najmniej raz na 5 lat – przegląd polegający na sprawdzeniu stanu technicznego i przydatności do użytkowania obiektu budowlanego, estetyki obiektu budowlanego oraz jego otoczenia, w tym:

kontrolą tą powinno być objęte również badanie instalacji elektrycznej i piorunochronnej w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony od porażeń, oporności izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów”.

Wszystkie wymienione działania nakazane przez prawo nie zabezpieczą przed pożarem, jeśli człowiek sam nie będzie miał głowy na karku i nie będzie zachowywał się zgodnie z podstawowymi zasadami przeciwpożarowymi.

mgr inż. Tomasz Karwat

członek Stowarzyszenia Elektryków Polskich,

rzeczoznawca IR SEP i NOT,

wykładowca Akademii Umiejętności Inżynierskich