Rola projektanta elektryka w procesie budowlanym

Niestety praktyka stosowana przez niektórych inwestorów uniemożliwia taki udział projektanta w powstawaniu obiektu budowlanego. Podstawowym błędem spowodowanym źle pojętą oszczędnością jest niezlecanie wielobranżowych prac nad koncepcją, a następnie niezlecanie nadzoru autorskiego.

Należy pamiętać, że w skład zespołu autorskiego mogą wchodzić tylko osoby posiadające stosowne uprawnienia budowlane. Zgodnie z załącznikiem nr 4 do rozporządzenia ministra infrastruktury i rozwoju z 11 września 2014 r. w sprawie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie (Dz.U. z 2014 r. poz. 1278) projektanci części elektrycznej budynków muszą mieć uprawnienia budowlane w zakresie sieci, instalacji i urządzeń elektrycznych i elektroenergetycznych bez ograniczeń. Uprawnienia w ograniczonym zakresie uprawniają tylko do projektowania obiektu budowlanego lub kierowania robotami budowlanymi przy wykonywaniu instalacji wraz z przyłączami o napięciu do 1 kV w obiektach budowlanych o kubaturze do 1000 m³.

W myśl postanowień zawartych w art. 20 ustawy z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2006 r. nr 156, poz. 1118 z późn. zm. – ujednolicany na bieżąco tekst jest dostępny na stronie internetowej Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego: www.gunb.gov.pl) do obowiązków projektanta zalicza się:

- opracowanie projektu budowlanego,

- zapewnienie, w razie potrzeby, udziału w opracowaniu projektu innych specjalistów,

- wzajemną koordynację opracowań branżowych,

- sporządzenie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia,

- uzyskanie wymaganych opinii, uzgodnień i sprawdzeń dokumentacji projektowej,

- wyjaśnianie wątpliwości dotyczących projektu,

- sporządzanie lub uzgadnianie indywidualnej dokumentacji technicznej dotyczącej wyrobów budowlanych,

- sprawowanie nadzoru autorskiego (na żądanie inwestora lub właściwego organu budowlanego).

Natomiast art. 21 ustawy uprawnia projektanta do wstępu na teren budowy i dokonywania zapisów w dzienniku budowy. Projektant ma również prawo do wstrzymania robót w razie stwierdzenia możliwości powstania zagrożenia, względnie wykonywania prac niezgodnie z projektem. W tym celu musi dokonać stosowanego zapisu w dzienniku budowy.

Powyższe sformułowania zawarte w Prawie budowlanym zawierają określenie projektanta jako jednej osoby. W domyśle chodzi o tzw. głównego projektanta, ponieważ projekt budowlany i cały proces projektowania wymaga udziału kilku projektantów branżowych. Każdy z nich jest osobą pełniącą samodzielną funkcję techniczną. Zgodnie z ust. 1 w art. 12 ustawy pełnienie takiej funkcji wiąże się z koniecznością fachowej oceny zjawisk technicznych, samodzielnego rozwiązywania zagadnień technicznych oraz techniczno-organizacyjnych.

Projektant podejmuje decyzje skutkujące konkretnymi działaniami realizacyjnymi w zakresie bezpieczeństwa użytkowania zaprojektowanych instalacji oraz urządzeń i optymalizacji zastosowanych rozwiązań. W branży elektrycznej przykładowo może to być dobór typów urządzeń oświetleniowych i zastosowanie programowania poziomu natężenia oświetlenia w funkcji warunków pogodowych i specyfiki użytkowania pomieszczeń dające znaczące obniżenie zużycia energii. Innym przykładem może być odpowiednia kompensacja mocy biernej, a w efekcie uzyskanie obniżenia opłat za energię.

Dokumentacja większych obiektów powstaje etapami. Pierwszym jest STUDIUM PROGRAMOWO-PRZESTRZENNE określające ramowy program inwestycji oraz przybliżone oszacowanie kosztów. Następnym etapem jest KONCEPCJA PROGRAMOWO-PRZESTRZENNA określająca bardziej szczegółowo zamierzenie inwestycyjne.

Na podstawie danych zawartych w poprzednich etapach powstaje PROJEKT BUDOWLANY (niegdyś nazywany projektem wstępnym). Jest to dokument formalny przedstawiający przewidywane rozwiązania projektowe planowanej inwestycji. Stanowi on podstawę uzyskania opinii, uzgodnień i pozwoleń oraz uzyskania przez inwestora pozwolenia na budowę.

Na bazie projektu budowlanego powstaje wielobranżowy PROJEKT WYKONAWCZY zawierający dane techniczne uszczegółowiające rozwiązania zawarte w projekcie budowlanym (niegdyś ta faza była nazywana projektem technicznym). Służy on do wyboru wykonawców robót, wykonania robót budowlanych, kontroli ich jakości oraz odbioru zrealizowanych obiektów. Zakres projektów wykonawczych określony jest ramowo w przepisach tylko w odniesieniu do inwestycji realizowanych ze środków publicznych w rozporządzeniu ministra infrastruktury z 2 września 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego (Dz.U. z 2004 r. nr 202, poz. 2072 ze zm.).

W trakcie realizowania inwestycji powstaje DOKUMENTACJA POWYKONAWCZA przekazywana przez wykonawcę inwestorowi. Składa się na nią zbiór dokumentów obejmujących: pozwolenie na budowę z załączonym projektem budowlanym, dziennik budowy, protokoły odbiorów częściowych i końcowych, a przede wszystkim egzemplarz projektu wykonawczego z naniesionymi zmianami, jeżeli takie zostały wprowadzone w trakcie realizacji robót. Integralną część dokumentacji powykonawczej stanowią również operaty geodezyjne i wyniki geodezyjnych pomiarów powykonawczych.

PROJEKT BUDOWLANY (sformułowanie niezbyt precyzyjne) to w rzeczywistości projekt wstępny wg dawniej stosowanego nazewnictwa. Sporządza go zespół projektantów – specjalistów różnych branż, w tym elektrycznej (choć według Prawa budowlanego – art. 20 punkty 1 i 2 – projektant działa jednoosobowo, a zaproszone do współpracy osoby spełniają jedynie funkcje pomocnicze). Na stronie tytułowej projektu budowlanego umieszczane są dane oraz podpisy wszystkich projektantów, którzy są współautorami tego opracowania. Podobnie wszyscy członkowie zespołu autorskiego załączają do dokumentacji oświadczenie o tym, że zaprojektowany przez nich projekt budowlany jest zgodny ze sztuką budowlaną i wymogami prawa.

Elektrycy w tym gronie mają często jedną z trudniejszych ról. Do pracy mogą zwykle przystąpić dopiero pod koniec działania zespołu, wtedy gdy otrzymają rysunki architektoniczne (rzuty i przekroje) oraz wytyczne technologiczne i wytyczne od projektanta branży sanitarnej. Niemniej dużo wcześniej powinni przedstawić swoje wymagania dotyczące potrzebnych powierzchni oraz miejsc na usytuowanie urządzeń energetycznych i aparatury telekomunikacyjnej, a w wielu przypadkach także tras linii rozdzielczych, np. kanałów kablowych. Niezbędne jest sprecyzowanie także innych wymagań, które powinny być uwzględnione w części budowlanej projektu oraz np. w projekcie wentylacji.

Sprzeczne uczucia budzą zapisy zawarte w punktach 2 i 4 w wymienionym wcześniej art. 20 ustawy Prawo budowlane. Dotyczą one zapewnienia przez projektanta sprawdzenia projektu budowlanego. Także i w tym miejscu jest mowa o projektancie oraz weryfikatorze w liczbie pojedynczej, chociaż w praktyce każda część branżowa musi być sprawdzona przez odpowiedniego specjalistę.

W uproszczeniu tok postępowania projektanta elektryka w trakcie tworzenia projektu budowlanego jest następujący:
– analiza programu użytkowego inwestycji,

– konsultacje i wstępne uzgodnienia z głównym/generalnym projektantem i projektantami branżowymi,

– opracowanie koncepcji instalacji elektrycznych,

– przeprowadzenie wstępnych obliczeń,

– opracowanie i przekazanie współprojektantom wytycznych dotyczących potrzebnych powierzchni i miejsc do zainstalowania wyposażenia elektrycznego oraz innych danych związanych z koordynacją międzybranżową,

– uzyskanie podkładów budowlanych oraz pełnych danych technologicznych i danych z pozostałych branż,

– opracowanie części elektrycznej projektu budowlanego,

– skoordynowanie części elektrycznej z pozostałymi częściami projektu,

– uzyskanie akceptacji weryfikatora części elektrycznej – w miarę potrzeby uzyskanie akceptacji rzeczoznawców,

– w miarę potrzeby uzgodnienie części elektrycznej z dostawcą energii.

Projekt budowlany wykonany zgodnie ze wspomnianym wyżej rozporządzeniem nie jest wystarczający do zbudowania obiektu. Zdarza się, że inwestorzy nie są tego świadomi lub nie chcą przyjąć tego do wiadomości i oczekują, że dokument ten pozwoli im na sporządzenie kosztorysów, przedmiarów robót, przeprowadzenie przetargów oraz zrealizowanie inwestycji. Ulegając naciskom inwestorów, niektórzy projektanci nadmiernie rozbudowują tę fazę dokumentacji, zarzucając urząd nadmiarem papieru. Powoduje to znaczne przedłużanie okresu uzgadniania, a i tak nie zastępuje projektu wykonawczego.

Przy tworzeniu PROJEKTU WYKONAWCZEGO stosowana jest bardzo podobna procedura jak przy opracowywaniu projektu budowlanego. Jeżeli ten ostatni opracowany był starannie, projektant elektryk ma nieco łatwiejszą sytuację, ponieważ zna podstawowe parametry potrzeb innych branż, a projektant części budowlanej zna potrzebne powierzchnie i miejsca na umieszczenie urządzeń elektrycznych. Niemniej elektryk powinien w dalszym ciągu dbać o swoje potrzeby, takie jak: rozplanowanie pomieszczeń wbudowanej stacji transformatorowej czy też pomieszczenia na ustawienie rezerwowego zespołu prądotwórczego, rozplanowanie pomieszczeń serwerowni, a także miejsc na umieszczenie rozdzielnic, urządzeń łączności itp.

Występują także sytuacje, w których elektryk staje się głównym projektantem obiektu. Dzieje się tak np. przy projektowaniu rozdzielni elektroenergetycznych, a także stacji przekaźnikowych telefonii komórkowej, elektrowni wiatrowych czy elektrowni fotowoltaicznych. W takiej sytuacji projektant elektryk musi koordynować prace pozostałych członków zespołu.

Także przy przygotowywaniu projektu wykonawczego wskazane jest korzystanie z pomocy weryfikatora (pomimo że w przepisach nie ma o tym mowy). Mimo zastosowania weryfikacji główną odpowiedzialność za swoją pracę ponosi jednak projektant.

Zastosowanie technik komputerowych w procesie projektowania sprawiło, że to, co kiedyś wykonywał projektant z pomocą deski kreślarskiej i ołówka, dzisiaj wykonuje się za pomocą ekranu monitora oraz odpowiedniego oprogramowania. Komputery w zakresie czynności projektowych pozwalają zautomatyzować wiele czynności. Ułatwiają także analizę wariantowych rozwiązań. Korzystanie z komputera niesie również pewne ograniczenia. Niezależnie jak dużym monitorem dysponuje projektant, nie pozwoli on spojrzeć dokładnie na całość rysunku, szczególnie wtedy, gdy dotyczy to obiektu liniowego, np. linii elektroenergetycznej. Powszechne stosowanie do obliczeń programów komputerowych niesie za sobą jeszcze inne niebezpieczeństwo. Niektórzy z projektantów stosując oprogramowanie, uważają, że zwalnia to ich z myślenia. Należy bardzo wyraźnie podkreślić, że zastosowanie do obliczeń np. oświetlenia programu komputerowego nie zwalnia projektanta od podstawowych czynności projektowych. Należą do nich w tym przypadku m.in. określenie współczynnika zapasu, właściwy dobór i rozmieszczenie sprzętu oświetleniowego, wybranie systemu sterowania itp.

Ważnym elementem pracy projektanta, także elektryka, są czynności wykonywane w ramach nadzoru autorskiego. Jego udział w realizacji obiektu stanowi pomoc dla wykonawcy robót, a może także zapobiec powstawaniu nieprawidłowości lub błędów wykonawczych. Nikt poza projektantem nie zna bowiem tak dokładnie dokumentacji, a często nie rozumie idei zastosowanych rozwiązań. Z tego względu w interesie inwestora jest zlecenie pełnienia nadzoru autorskiego w przypadku każdego obiektu, pomimo że przepisy nakładają taki obowiązek tylko w określonych przypadkach. W trakcie wykonywania czynności związanych z nadzorem autorskim projektant musi jednoosobowo podejmować decyzje. Nie ma w praktyce możliwości skorzystania z rad innych projektantów czy weryfikatora. W takich sytuacjach bardzo przydaje się doświadczenie. Pozwala ocenić zaistniałą sytuację, jakość wykonywanych prac, a także w miarę potrzeby ustosunkować się do proponowanych przez wykonawcę lub inspektora nadzoru inwestorskiego zmian w stosunku do rozwiązań zawartych w dokumentacji projektowej.

Zadania projektanta w trakcie sprawowania nadzoru autorskiego obejmują:

- sprawdzanie zgodności z dokumentacją zastosowanych przez wykonawcę rozwiązań technicznych i zastosowanych materiałów,

- w miarę potrzeby wyjaśnianie wątpliwości dotyczących zaprojektowanych rozwiązań,

- uzgadnianie z inwestorem i wykonawcą możliwości zastosowania rozwiązań zamiennych w stosunku do przewidzianych w projekcie, przy czym zmiany takie nie mogą wprowadzać istotnych różnic w stosunku do zatwierdzonego projektu budowlanego,

- udział w komisjach i naradach koordynacyjnych,

- udział w rozruchu technologicznym.

Należy ponadto pamiętać, że godnie z art. 95 Prawa budowlanego projektant jako osoba wykonująca samodzielną funkcję w budownictwie podlega odpowiedzialności zawodowej m.in. wtedy, gdy uchyla się od pełnienia nadzoru autorskiego lub sprawuje go niedbale.